Τρίτη 1 Μαΐου 2012

Η επίκληση του Αγίου Πνεύματος στη Ρωμαϊκή Θεία Λειτουργία


Η Θεία Λειτουργία. Βασιλική Αγίου Κλήμεντος, Ρώμη

Η ύστερη μεσαιωνική θεωρία στην Δυτική Εκκλησία ήταν, όπως είναι καλά γνωστό, ότι ο καθαγιασμός των τιμίων δώρων πραγματοποιείται με την απαγγελία των λόγων της καθιέρωσης «Τούτο εστί το σώμα μου», «Τούτο εστί το αίμα μου».  Στην Ανατολή θεωρούταν πάντα δεδομένο ότι ο καθαγιασμός γίνεται με την επίκληση του Αγίου Πνεύματος. Είναι μάλιστα τόσο έντονη αυτή η πεποίθηση που στην ευχαριστιακή Αναφορά των Αγίων Αντάι και Μάρι που χρησιμοποιείται στην εκκλησία των Νεστοριανών, δεν γίνεται αναφορά στα λόγια του Κυρίου.

Όμως, σε αρχαιότερες περιόδους η ανατολική άποψη επικρατούσε εξίσου και στη Ρώμη. Ο ίδιος ο πάπας Γελάσιος (492-496) μιλάει για την καθαγίαση ως Sancto Spiritu perficiente – πραγματοποιείται από το Άγιο Πνεύμα. (Gelasius, De duabus naturis in Christo, given in M. J. Routh's Scriptorum
Ecclesiasticorum opuscula, Oxonii, 1840; t. ii, p. 139)

Επίσης και στην Αφρικανική Εκκλησία, τον 4ο αιώνα γινόταν χρήση μια σαφούς επίκλησης (Optatus, Contra Parmen., Lib. VI; and Fulgentius Aa
Monlmum in W. Palmer's Origines Liturgicae, Oxford, 1836; vol. i, p. 138, note v.)

Αλλά την αρχαία πεποίθηση της πρεσβυτέρας Ρώμης την βλέπουμε ακόμα και σήμερα στην Α’ Ευχαριστιακή Αναφορά της, γνωστή ως Ρωμαϊκός Κανόνας και της οποίας η σημερινή μορφή ανάγεται στα χρόνια του πάπα Γρηγορίου του Διαλόγου (590-604) και ήταν η μοναδική αναφορά που χρησιμοποιούσε η Ρωμαϊκή Εκκλησία μέχρι το 1970. Εκείνη την χρονιά εισήχθησαν τρεις καινούργιες αναφορές που μιμούνται αρχαίες. Η Β’ και πιο σύντομη,  εμπνέεται από την αναφορά του Ιουστίνου όπως τελούταν στη Ρώμη τον Β΄αιώνα, η Γ’ αποτελεί ένα μίγμα ευχαριστιακών ευχών τοπικών δυτικών εκκλησιών που έπεσαν σε αχρηστία κατά τον μεσαίωνα, ενώ η Δ’ αποτελεί σχεδόν αντιγραφή της Αναφοράς του Βασιλείου του Μεγάλου. Βέβαια και στις τρεις τελευταίες, η επίκληση προηγείται των λόγων του Κυρίου και συντάχθηκαν σε μια εποχή που η Δυτική Εκκλησία πλέον πέταξε στο χρονοντούλαπο την μεσαιωνική της άποψη ότι ο καθαγιασμός των άρτου και του οίνου γίνεται αποκλειστικά με τα λόγια του Κυρίου αποκαθιστώντας τον πάπα Γελάσιο, αλλά και δικαιώνοντας τον άγιο Νικόλαο Καβάσιλα, όπως θα δούμε παρακάτω.

Στην Α’ Ευχαριστιακή Αναφορά λοιπόν, μετά τα λόγια του Κυρίου «Τούτο εστί το σώμα μου», «Τούτο εστί το αίμα μου», η προσφορά συνεχίζεται να αποκαλείται ως panem sanctam (άγιος άρτος) αλλά ακόμα άρτος.

Πριν τα λόγια του Κυρίου:

“Te igitur, clementissime Pater, per Iesum Christum, Filium tuum, Dominum nostrum, supplices rogamus ac petimus,
 uti accepta habeas et benedicas + haec dona haec munera, haec sancta sacrificia illibata

“Hanc igitur oblationem servitutis nostrae, sed et cunctae familiae tuae, quaesumus, Domine, ut placatus accipias”
Μετά τα λόγια του Κυρίου:

offerimus praeclarae maiestati tuae de tuis donis ac datis hostiam puram, hostiam sanctam, hostiam immaculatam, Panem sanctam vitae aeternae et Calicem salutis perpetuae.

Supra quae propitio ac sereno vultu respicere digneris: et accepta habere, siculti accepta habere dignatus es munera pueri tui iusti Abel, et sacrificium Patriarchae nostri Abrahae, et quod tibi obtulit summus sacerdos tuus Melchisedech, sanctum sacrificium, immaculatam hostiam.

Πριν και μετά τα λόγια της καθιέρωσης ο άρτος και ο οίνος αποκαλούνται ξεκάθαρα illabata, immaculatam, κάνοντας αναφορά στη θυσία του Μελχισεδέκ.

Όλα αυτά προηγούνται της περίφημης και αδικημένης από τους λατίνους του μεσαίωνα Ρωμαϊκής Επίκλησης Supplices te rogamus την οποία όπως οι ίδιοι οι λατίνοι ιερείς τότε αλλά και σήμερα απαγγέλουν υποκλινόμενοι βαθιά και σταυρώνοντας τα τίμια δώρα και μετά τον εαυτό τους.

Súpplices te rogámus, omnípotens Deus: jube hæc perférri per manus sancti Ángeli tui in sublíme altáre tuum, in conspéctu divínæ majestátis tuæ: ut quotquot (osculatur altare), ex hac altáris participatióne, sacrosánctum Fílii tui, Cor+pus et Sán+guinem sumpsérimus (seipsum signat), omni benedictióne cœlésti, et grátia repleámur (jungit manus). Per eúndem Christum Dóminum nostrum. Amen.

Μετά την ρωμαϊκή επίκληση παύει κάθε αναφορά στον άρτο και στον οίνο και τα τίμια δώρα αποκαλούνται πλέον ρητά το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου μας.

Hæc commíxtio et consecrátio Córporis et Sánguinis Dómini nostri Jesu Christi, fiat accipiéntibus nobis in vitam ætérnam. Amen.

Αυτό το είχε καταλάβει ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας (1391) όταν έγραφε:

«Ενταύθα δε τινες Λατίνοι των ημετέρων επιλαμβανονται. Φασί γαρ, μετά τον του Κυρίου λόγον, το “λάβετε, φάγετε” και τα εξής, προς το αγιασθήναι τα δώρα μηδεμιάς ευχής έτι δείσθαι, ως αν υπό του Κυριακού λόγου τελειούμενα»

Μερικοί Λατίνοι ασχολούνται εδώ με τα δικά μας. Λέγουν πραγματικά, ότι μετά το λόγο του Κυρίου, «λάβετε, φάγετε» και τα επόμενα, τα Τίμια Δώρα δεν χρειάζονται καμμιά ευχή για αγιασθούν, διότι τελειούνται από το λόγο του Κυρίου.

Αφού λοιπόν προσδιορίστηκαν οι θέσεις της διένεξης, ο Καβάσιλας περνάει στην επίθεση και επιχειρηματολογεί με βάση την ευχή της Ευχαριστιακής Αναφοράς της Εκκλησίας της Ρώμης. Καταδεικνύει, λοιπόν, ότι και οι Λατίνοι αναπέμπουν στο Θεό μία αντίστοιχη επίκληση μετά τους λόγους του Κυρίου:

«Ο δε παντελώς αυτούς επιστομίζει, ότι και η των Λατίνων Εκκλησία, εις ην αναφέρειν δοκούσι, μετά τον του Κυρίου λόγον, εύχεσθαι υπέρ των δώρων ου παραιτούνται… Τις δε η ευχή; “Κέλευσον ανενεχθήναι τα δώρα ταύτα εν χειρί αγγέλου εις το υπερουράνιόν Σου θυσιαστήριον”»

Εκείνο δε που τους αποστομώνει εντελώς είναι ότι και των Λατίνων η Εκκλησία, στην οποία αναφέρονται, δεν παραλείπει να εύχεται υπέρ των Δώρων μετά τον λόγο του Κυρίου… Ποια είναι αυτή η ευχή; «Διάταξε, Κύριε, να ανεβασθούν τα Δώρα αυτά με χέρι Αγγέλου στο υπερουράνιό Σου θυσιαστήριο.»

«Φανερόν τοίνυν ως το ατιμάζειν την υπέρ των Δώρων ευχήν μετά τον του Κυρίου λόγον ουδέ της Εκκλησίας των Λατίνων εστίν απλώς, αλλ’ ενίων ολίγων και νεωτέρων, οίοι και τάλλα αυτήν ελυμήναντο, εις ουδέν έτερον ευκαιρούντες ‘η λέγειν τι και ακούειν καινότερον’ (Πράξεις 17,21)» (4).

Είναι λοιπόν φανερό ότι το να περιφρονούν την ευχή υπέρ των Δώρων μετά τον λόγο του Κυρίου δεν είναι συνήθεια της Εκκλησίας των Λατίνων γενικώς, αλλά μόνον ολίγων καινοτόμων, οι οποίοι και σε άλλα θέματα την έφθειραν, άνθρωποι που δεν ευκαιρούν σε τίποτε άλλο «παρά να λέγουν και ν΄ ακούν κάτι νεώτερο»

Βιβλιογραφία
E. G. CUTHBERT F. ATCHLEY, L.R.C.P., M.R.C.S. Ordo Romanus Primus, LONDON
ALEXANDER MORING, LIMITED, THE DE LA MORE PRESS 1905

CESARE GIRAUDO sj  Η Ευχαριστιακή Επίκληση: Οικουμενική γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσεως

Αγίου Νικολάου Καβάσιλα, Εις την Θείαν Λειτουργίαν 29,1 (Sources Chrétiennes 4bis, 178-181).

Δεν υπάρχουν σχόλια: